Przyjrzyjmy się zagadnieniu władzy rodzicielskiej, a dokładniej kwestii jej ograniczania i pozbawiania. Instytucje te, często mylone są przez Klientów. Wielu z nich słysząc o wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej, zawartym np. w pozwie rozwodowym – niemal automatycznie odbiera rzeczone żądanie strony przeciwnej jako afront ukierunkowany na pozbawienie ich praw do dziecka. Tymczasem pomiędzy ograniczeniem a pozbawieniem władzy rodzicielskiej istnieje spora różnica, a niektóre rozwiązania wymuszane są dobrem dziecka i sprawnością działania w jego sprawach.
Aby jednak prawidłowo pojąć mechanizmy umożliwiające Sądom rozporządzanie tzw. „władzą rodzicielską”, należy odpowiedzieć na pytanie, czym właściwie jest władza rodzicielska?
Powołując się na art. 95 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, władza rodzicielska obejmuje obowiązek oraz prawo rodziców do sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania go ze szczególnym poszanowaniem jego godności i praw. Władza ta, która jest zbiorem praw i obowiązków jakie rodzic posiada od momentu narodzenia się dziecka, bądź jego przysposobienia, musi być wykonywana w taki sposób jak wymaga tego dobro dziecka. Notabene sformułowanie “dobro dziecka” jest niezwykle istotne z perspektywy prawa, co zostanie wskazane w owym artykule poniżej.
Należytym zatem wydaje się zacząć od zagadnienia, które wydaje się być “lżejsze” gatunkowo i wprowadza mniej przykre konsekwencje dla uczestników postępowania. Mowa tu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej. Jak wskazuje na to sam nazwa, mowa tu jedynie o „ograniczeniu” władzy rodzica a nie całkowitym pozbawieniu go praw. Stanowi to pierwszą różnicę pomiędzy dwoma tytułowymi instytucjami.
Warto zwrócić uwagę, iż władza rodzicielska może być ograniczana w różnym stopniu i może być to ograniczenie zarówno pogłębiane jak i uszczuplane. Zwykle ograniczając władzę rodzicielską Sąd pozostawia rodzicowi, którego władzę ograniczył prawo do współdecydowania o wszelkich istotnych sprawach dotyczących małoletniego. Bywa jednak, iż z uwagi na brak możliwości porozumienia rodziców w określonej dziedzinie jak np. w zakresie leczenia lub edukacji, Sąd pozostawia rodzicowi prawo do współdecydowania o wszelkich istotnych sprawach dziecka z wyłączeniem określonego ich rodzaju np. tylko leczenia, tylko edukacji lub jednego i drugiego.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej przede wszystkim następuje w wyniku zagrożenia dobra dziecka i może dotyczyć zarówno ojca jak i matki. Może być również skutkiem rozłączenia się rodziców np. poprzez rozwód. Zdarza się to przede wszystkim wówczas, gdy z uwagi na konflikt występujący między rodzicami dziecka – nie są oni w stanie wznieść się ponad własne animozje i ze szkodą dla dziecka, nie potrafią porozumieć się w jego sprawach.
W tej drugiej przytoczonej sytuacji Sąd Rodzinny może przy okazji rozwiązania małżeństwa stron orzec jednocześnie o ograniczeniu praw rodzicielskich jednego z nich do określonych obowiązków i praw wskazanych przez Sąd, czyli np. do współdecydowania o przyszłej edukacji dziecka, bądź też wyrażania zdania na temat jego leczenia. Może też, jak wskazano to powyżej – zachować prawo rodzica do współdecydowania o wszystkich „istotnych” sprawach małoletniego, z wyłączeniem określonych och obszarów (zwykle tych, w ramach, których rodzice nie są w stanie odnaleźć porozumienia, w sposób zagrażający dobru małoletniego).
Nieco bardziej skomplikowanie jawi się wątek ograniczanie władzy rodzicielskiej z powodu zagrożenia dobra dziecka w rozumieniu art. 109 Kro. Mowa tu o szczególnym trybie interwencyjnym wdrażanym wówczas, gdy z pewnych względów – dziecku, jego życiu, zdrowiu, moralności, prawidłowemu wychowaniu, jego edukacji, itp. zagraża niebezpieczeństwo. W orzecznictwie wskazuje się m.in. na sytuacje w których osobisty kontakt rodzica z dzieckiem sprawia, iż małoletni znajduje się w sytuacji zagrażającej jego zdrowiu i życiu oraz gdy rodzic swoim zachowaniem doprowadza do demoralizacji dziecka. Jako przykłady takich zachowań można podać fakt zajmowania się dzieckiem pod wpływem alkoholu lub substancji psychoaktywnych, ignorowanie przez rodzica obowiązku szkolnego lub uniemożliwianie dziecku odbycia operacji ratującej jego życie.
Gdy miejsce mają wspomniane wyżej przesłanki, może dojść do zastosowania następujących rozwiązań:
Jak wyglądają kwestie formalne?
Jeżeli chce się ograniczyć rodzicom lub jednemu z nich władzę rodzicielską, należy złożyć odpowiedni wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej do Sądu rejonowego, w którego obrębie mieszka małoletni. Wskazane pismo procesowe może złożyć jedno z rodziców dziecka. W trybie interwencyjnym opisanym w art. 109 KRO może złożyć go także każda inna osoba, która posiada wiedzę o zdarzeniach, które wskazują na to, iż dziecko znajduje się w stanie zagrożenia lub jest zaniedbywane. Powyższy wniosek można złożyć osobiście lub poprzez pełnomocnika. Warto pamiętać, iż orzekanie o kwestii władzy rodzicielskiej jest także przedmiotem orzeczenia Sądu Okręgowego orzekającego o rozwodzie (wówczas składanie oddzielnego wniosku do Sądu Rejonowego mija się z celem).
Warto również pamiętać, że Sąd może wszcząć takie postępowanie z urzędu. Gdy dochodzi do takiej sytuacji, rodzice małoletniego dostają odpowiednie zawiadomienie, a także możliwość przedstawienia na rozprawie własnych dowodów oraz powołania własnych świadków.
Jakie konsekwencje niesie za sobą ograniczenie władzy rodzicielskiej?
Jak wskazuje na to samo pojęcie “ograniczenie”, władza rodzicielska w takim przypadku jest w pewien sposób uszczuplona i oboje rodziców albo jeden z nich, traci prawo do korzystania ze wszystkich przywilejów jakie niesie za sobą pełnia władzy rodzicielskiej. Skutkiem może być przykładowo to, że niektóre decyzje będą znajdować się poza jego zasięgiem (podejmować będzie je wyłącznie drugi rodzic albo Sąd rodzinny). Nie da się ukryć, że taka sytuacja dość mocno godzi w codzienny komfort życia rodzinnego – rodzice nie posiadają bowiem pełnej swobody w wychowywaniu własnych pociech.
Najdalej idącym skutkiem jaki może zaistnieć po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku o ograniczeniu władzy rodzicielskiej w trybie art. 109 KRO jest umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej. Owo rozwiązanie stosowane jest wówczas, gdy obojgu rodzicom ograniczane jest prawo do wychowywania małoletniego.
AUTOR: Wiktoria Żelazińska: Ambitna i utalentowana absolwentka Liceum ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Bielsku-Białej na profilu humanistycznym, a obecnie studentka prawa na Wyższej Szkole Finansów i Prawa w Bielsku-Białej. Laureatka konkursu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach na temat historii polityki. Uczestniczka konkursu Debaty Oksfordzkie. Posiada doświadczenie zawodowe w dziedzinie upadłości osób fizycznych. Interesuje się prawem, polityką i kryminologią.
