Kancelaria Adwokacka - Dagmara Jagodzińska

Przestępstwo niealimentacji – kiedy występuje?

05/04/2015

Świadczenia alimentacyjne na rzecz uprawnionego alimentacyjnie nie zawsze wykonywane jest w sposób prawidłowy. Wśród przypadków braku należytej realizacji obowiązku alimentacyjnego wyróżnić należy trojakiego rodzaju sytuacje:

A. do pierwszej grupy zaliczyć należy przypadki, w których obowiązek alimentacyjny nie został jeszcze uregulowany prawomocnym orzeczeniem sądu (ewentualnie orzeczeniem nieprawomocnym, któremu nadano rygor natychmiastowej wykonalności);

B. do drugiej – należą sytuacje, w których zasądzone tak opisanym tytułem wykonawczym alimenty, nie są wykonywane w sposób regularny, w pełnej wysokości, w terminach i sposobach ku temu przewidzianych;

C. do trzeciej z kolei grupy zalicza się przypadki, w których brak alimentowania uprawnionego, przybiera charakter świadomie uporczywy i długotrwały. Poniżej postaramy się więc pokrótce wskazać stosowne rozwiązania prawne dla każdego z opisanych zagadnień. Należy jednak pamiętać, że obowiązek alimentacyjny, o którym mowa będzie w dalszej części artykułu dotyczy nie tylko obowiązku alimentacyjnego rodzica względem małoletnich dzieci, ale i: – pozostałych wstępnych względem zstępnych (np. dziadków względem wnuków); – zstępnych względem wstępnych (np. dzieci względem rodziców, wnuków względem dziadków) – małżonków pozostających w separacji/byłych małżonków zobowiązanych do alimentowania siebie nawzajem, – rodzeństwa zobowiązanego do wzajemnej alimentacji z uwagi na stan niedostatku u jednego z braci lub sióstr.

Ad: A. Orzeczenie o obowiązku alimentacyjnym na drodze sądowej: Jeśli obowiązek alimentacyjny nie został jeszcze uregulowany w drodze stosownego orzeczenia sądu, uprawniony odczuwa praktyczną potrzebę ustabilizowania swej sytuacji materialno-prawnej, a pomiędzy uprawnionym i potencjalnie zobowiązanym do alimentacji brak porozumienia co do istnienia obowiązku świadczeń, ich zakresu, sposobu oraz terminu płatności – uprawniony ma prawo wytoczyć pozew o zasądzenie alimentów na jego rzecz. Szczegółami tak opisanego powództwa zajmiemy się w odrębnej publikacji. W tym miejscu warto jedynie zaznaczyć, iż uzyskanemu w ten sposób orzeczeniu, sąd nadaje z urzędu rygor natychmiastowej wykonalności – w zakresie, w jakim wyrok ten dotyczyć miał alimentów, których termin płatności przypadać miał po dacie orzekania w sprawie. W zakresie pozostałych, zaległych świadczeń alimentacyjnych, należnych za okresy poprzedzające datę wydania wyroku w sprawie, sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności tylko co do świadczeń przypadających za okres maksymalnie trzech miesięcy licząc wstecz od daty orzekania.

Ad: B. Przymusowa egzekucja świadczeń alimentacyjnych: Druga grupa przypadków nieprawidłowej alimentacji uprawnionego dotyczy sytuacji, w których pomimo uprzedniego wydania w stosunku do uprawnionego orzeczenia sądowego, zasądzającego na jego rzecz  świadczenie alimentacyjne w konkretnej wysokości (płatne w określony sposób, w ściśle określonych ku temu terminach płatności), świadczenie to nie jest dostarczane mu przez zobowiązanego w sposób regularny. Przypadki te obejmują więc sytuacje, w których osoba zobowiązana do alimentacji uiszcza świadczenia alimentacyjne po terminach płatności, czyni to w niepełnej wysokości lub też realizuje swój obowiązek w przysłowiową „kratkę”, w zależności od miesiąca, wpłacając lub nie dokonując na poczet uprawnionego wpłaty zasądzonej mu należności alimentacyjnej. Rozwiązaniem dla tego typu przypadków pozostaje skierowanie prawomocnego tytułu wykonawczego (wyroku sądu zasądzającego świadczenie alimentacyjne opatrzonego klauzulą wykonalności) do komornika sądowego, celem przymusowej egzekucji obowiązku alimentacyjnego od osoby zobowiązanej. Wszczęcie tak opisanej egzekucji spowoduje bowiem, iż niezależnie od woli zobowiązanego, odtąd to komornik dokonywał będzie pobrania świadczenia w pełnej należnej kwocie i przewidzianym ku temu terminie.

Ad: C. Przestępstwo niealimentacji: Rozwiązanie zaprezentowane w punkcie B ogranicza się do zneutralizowania negatywnych skutków nieprawidłowej realizacji obowiązku alimentacyjnego, poprzez zapewnienie uprawnionemu skutecznego, terminowego dostarczania środków utrzymania, pobieranych za pośrednictwem organu egzekucyjnego. W rzeczywistości więc także w sytuacjach opisanych w ramach grupy trzeciej (w których uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego posiada charakter uporczywy i trwały) rozwiązanie to nadal pozostaje aktualne. Nasilenie zjawiska niealimentacji powodujące, iż brak należytego wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego przybiera w konkretnym przypadku cech uporczywości oraz trwałości, otwiera jednak dodatkowe możliwości działania. Mowa tu o możliwości złożenia przez uprawnionego lub jakąkolwiek inną osobę zainteresowaną prawidłowym dostarczeniem mu środków utrzymania – zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa niealimentacji. Tak też zgodnie z art. 209 Kodeksu karnego: kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Na wstępie warto jednak wskazać, iż rozwiązanie zaprezentowane w tej części artykułu znajduje zastosowanie zarówno w przypadku obowiązku alimentacyjnego stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu rodzinnego, jak i obowiązku nieuregulowanego w sposób formalny, a wynikającego wprost z ustawy. Innymi słowy, dla stwierdzenia przez sąd karny uchylania się od obowiązku alimentacyjnego wynikającego z ustawy, nie jest konieczne wydanie orzeczenia sądowego ustalającego taki obowiązek.

Kto może popełnić przestępstwo niealimentacji?

Należy pamiętać, iż przestępstwo określone w art. 209 § 1 kk posiada charakter indywidualny. W przeciwieństwo do przestępstw powszechnych (których sprawcą może być każdy człowiek zdolny do odpowiedzialności karnej – który osiągnął wiek odpowiedzialności karnej i nie jest osobą niepoczytalną), przestępstwa indywidualne wystąpić mogą tylko wówczas, gdy popełnione są przez sprawców spełniających odpowiednie warunki lub posiadających określone cechy kwalifikujące. Tak też, sprawcami przestępstwa niealimentacji mogą być wyłącznie osoby zobowiązane do realizacji obowiązku alimentacyjnego na rzecz konkretnego uprawnionego do alimentacji. Nie ma jednak znaczenia czy obowiązek ten ciąży na zobowiązanym alimentacyjnie z mocy ustawy czy też z mocy orzeczenia sądu.

Kiedy niealimentacja jest przestępstwem?

Dla przyjęcia wniosku o wypełnieniu przez osobę zobowiązaną alimentacyjnie, znamion przestępstwa niealimentacji z art. 209 kk, spełnione zostać muszą jednocześnie następujące przesłanki:

1. Sprawcą jest osoba zobowiązana alimentacyjnie – z mocy ustawy lub orzeczenia sądu;

2. Nienależyta, nieterminowa, niekompleksowa realizacja obowiązku alimentacyjnego posiada charakter „uporczywej”;

3. Sprawca „uchyla się” od łożenia na utrzymanie uprawnionego, pomimo że ma ku temu realne możliwości;

4. Uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacji naraziło uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

O cechach jakimi charakteryzuje się sprawca przestępstwa niealimentacji wypowiedziano się powyżej, poniżej – przejdziemy zatem do omówienia ustawowych znamion opisujących działanie sprawcy czynu zabronionego z art. 209 kk.

„Uporczywość” niealimentacji – psychiczne nastawienie sprawcy przestępstwa:

Warunkiem zaistnienia przestępstwa niealimentacji pozostaje uporczywość działania sprawcy. Sprawca musi jednak działać w zamiarze bezpośrednim tj. „chcieć” doprowadzić do nieprawidłowej realizacji obciążającego go obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby. Pojęcie uporczywości zawiera zarówno wielokrotność uchylania się od wykonania powinności, jak i świadomość niweczenia tym możliwości osiągnięcia stanu założonego przez prawo (postanowienie SA w Krakowie z 13 grudnia 2000 r., II AKz 289/00, KZS 2000, nr 12, poz. 28). Innymi słowy, dla przyjęcia wniosku o przestępczym charakterze działania sprawcy, stwierdzić należy, iż: – brak realizowania przez zobowiązanego na rzecz uprawnionego alimentacyjnie – obowiązku łożenia na jego utrzymanie, trwa przez pewien dłuższy czas (co najmniej trzy miesiące); – brakowi temu towarzyszy świadomość sprawcy co do tego, iż zachowaniem swoim niweczy stan zgodny z obciążającym go obowiązkiem alimentacyjnym, kolokwialnie mówiąc –unika łożenia na utrzymanie uprawnionego „z premedytacją”, np. pomimo wszczęcia egzekucji cywilnej, przeprowadzenia rozmów ostrzegawczych itp. porzuca dotychczasowe intratne stanowisko lub zmienia go słabiej płatne, nie podejmuje pracy zarobkowej, często zmienia miejsce pobytu w celu udaremnienia egzekucji cywilnej.

„Uchylanie się” – długotrwały brak realizacji obowiązku pomimo obiektywnej możliwości jego wykonania:

Pod pojęciem „uchylania się” sprawcy od alimentacji uprawnionego, rozumieć należy umyślne nie wykonywanie przez sprawcę tego, co powinno, a co najważniejsze – mogło było zostać wykonane. Należałoby zatem wykazać oskarżonemu, że z uzyskiwanych w okresie niealimentowania uprawnionego – dochodów, mógł chociaż część dochodów (po odliczeniu kosztów własnego utrzymania) przeznaczyć na spłatę alimentów albo też miał możliwość osiągania dochodów wyższych, czego z przyczyn od siebie zależnych nie czynił (wyrok SA w Łodzi z 18 stycznia 2001 r., II AKa 241/2000, Prok. i Pr. 2002, nr 9, poz. 20). Nie może być więc mowy o zaniechaniu, a tym samym też o uchylaniu się w sytuacji, gdy zobowiązany do alimentów nie łoży ich wobec braku możliwości zarobkowania np. jest osobą całkowicie niezdolną do pracy i nie otrzymuje żadnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Przykład nr 1: Pan Marcin zobowiązany jest do alimentowania córki Natalii pochodzącej ze związku Pana Marcina z byłą małżonką –Aleksandrą. W wyroku rozwodowym orzekającym o rozwiązaniu małżeństwa wyżej wymienionych, sąd zasądził od Marcina na rzecz małoletniej, świadczenie alimentacyjne w kwocie 450,00 zł miesięcznie, płatnych do 10-go każdego miesiąca. Do marca 2014r. Pan Marcin uiszczał świadczenie alimentacyjne na rzecz córki regularnie, w pełnej wysokości. Początkiem kwietnia uległ jednak wypadkowi, przez który musiał zrezygnować z dotychczasowej pracy. W obecnym stanie zdrowia nie może jednak znaleźć kolejnego zatrudnienia. W lipcu 2014r. Aleksandra złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.Prokuratura umorzyła postępowanie przygotowawcze przeciwko Panu Marcinowi, wskazując w uzasadnieniu postanowienia, iż brak alimentacji uprawnionej w okresie wyżej wskazanym, nie stanowił świadomej decyzji Marcina (przez co nie wypełnia przesłanki psychicznego nastawienia do niealimentacji) i wynikał z braku obiektywnej możliwości alimentowania małoletniej.

Narażenie na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych:

Ostatnią z przesłanek przestępstwa niealimentacji pozostaje wywołanie przez sprawcę określonego skutku. Skutek ten polega na spowodowaniu po stronie uprawnionego do alimentacji stanu niebezpieczeństwa niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Pojęcie „podstawowych potrzeb” uprawnionego wymaga indywidualnej kwalifikacji – w zależności od konkretnego przypadku. Najczęściej jednak uważa się za nie potrzebę nabycia wyżywienia, ubrania, dostarczenia ciepła i opału itp. Warto wskazać jednak w tym miejscu, iż okoliczność, że to z rodziców, które łoży na utrzymanie dziecka – świadcząc ponad ciążący na nim z mocy ustawy obowiązek, zaspokaja w ten sposób podstawowe potrzeby życiowe dziecka – nie może stanowić o tym, że dziecko nie zostało narażone przez drugiego z rodziców na konieczność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (wyrok SN z dnia 20 lipca 1971 r., V KRN 259/71, OSNPG 1971, nr 12, poz. 239).

Na czym polega obowiązek łożenia na utrzymanie innej osoby?

Obowiązek ten winien być rozumiany potocznie. „Utrzymanie” innej osoby to więc przede wszystkim dostarczanie jej środków niezbędnych dla pokrycia wydatków związanych z zakupem przez uprawnionego towarów lub usług, które zmierzać będą do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb alimentowanego. Co ważne, pojęcie to rozumieć należy jednak w sposób ścisły tj. bez interpretacji rozszerzającej. Tak tez odróżnić należy „łożenie na utrzymanie” innej osoby od pozostałych obowiązków składających się na pojęcie „obowiązku alimentacyjnego” w rozumieniu szerokim, w tym, m.in. obowiązku dostarczenia uprawnionemu schronienia, opieki lub pielęgnacji. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2012r. II KK 179/12 Sąd ten podkreślił, iż ” czym innym jest bowiem uchylanie się od obowiązku „pielęgnacji i całodobowej opieki domowej” (czynności niematerialne) nad osobą uprawnioną i uchylanie się od obowiązku „łożenia na utrzymanie” takiej osoby (czynności o charakterze materialnym).

Kto i gdzie może zawiadomić o przestępstwie niealimentacji?

Ściganie opisanego przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Wniosek ten zgłaszamy na Policję lub przesyłamy bezpośrednio do Prokuratury. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu. Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa złożyć może wówczas każdy, kto dowiedział się o fakcie popełnienia przestępstwa.

Pozdrawiam, Adwokat Dagmara Jagodzińska

Trwa ładowanie strony...